ظرفیت دولت

اکتبر 26, 2011 در 8:15 ب.ظ. (Uncategorized)

وقتی دولت ایران کارهای بدی مثل شلاق زدن، مصادره اموال مخالفین و سرکوب اقلیت ها و امثالهم را انجام می دهد طبیعتا آدمی ناراحت می شود اما در ورای این کارهای بد، یک نکته مثبت و دلگرم کننده وجود دارد که معمولا مغفول واق می شود در حالیکه از اهمیت بسزایی برخوردار است. تشریح این نکته منوط به طرح یک مقدمه کوتاه است.
اخیرا در حوزه اقتصاد سیاسی مفهومی توسط تیم بزلی و پرسون رواج یافته تحت عنوان ظرفیت دولت. نکته کلیدی مورد اشاره آنها این است که میزان جمع آوری مالیات شاخصی از گسترش ظرفیت دولت است. در همه جای دنیا که پول نفت وجود ندارد جمع آوری مالیات یکی از مهم ترین دغدغه هاست و فرار از مالیات مسئله مهمی است. دلیل آن نیز روشن است. مسئول مالیاتی همواره می تواند تطمیع شود که رشوه بگیرد و منافع جامعه به طور کل را فدای منافع شخصی خود کند. منافع جامعه امری انتزاعی است که ذینفعان آن کل جامعه است موجودی پراکنده و غیرمشخص است اما منفعت شخصی امری مشخص و منجز است. این که مامور مالیات منفعت جامعه را فدای منفعت شخصی نکند نشان دهنده رشد ظرفیت دولت است. حال اگر همین مقایسه را در مورد بسیاری از مشاغل انجام دهیم، به همین نکته می رسیم. مامور راهنمایی که جریمه می کند ولی رشوه نمی گیرد تا جریمه نکند، معلم یا استادی که دانش آموز/ دانشجویی را رد می کند ولی رشوه نمی گیرد تا نمره دهد، کارمندی که طرحی را رد می کند ولی حاضر به قبول رشوه بابت تایید آن نمی شود….. همگی نشان از گسترش ظرفیت دولت است. هرچه این ظرفیت بیشتر شود دستگاه بوروکراسی بهتر کار می کند و توسعه امکان پذیرتر می شود. اگر حداقلی از چنین رفتاری وجود نداشته باشد دولت ضعیف تر از آن خواهد شد تا بتواند کارکردهای تعیین شده اش را ولو به طور حداقلی انجام دهد.
خاطرم هست که سالها پیش آقای حجاریان در یکی از کلاس هایش می گفت که اول قدرت باید در ظرف دولت جمع شود و بعد در جهت درست به کار گرفته شود. وی می گفت که دغدغه روشنفکران ایران صرفا کنترل قدرت است اما توجهی به اصل جمع شدن قدرت در ظرف دولت ندارند. اگر این ظرف به خاطر مسائل مختلف قومی، نژادی، ملوک الطوایفی بودن و امثالهم سوراخ باشد، اصلا قدرت جمع نمی شود تا بخواهد در جهت درست یا غلط به کار گرفته شود. وی از برخی حکومت های تاریخی ایران مثال می زند که دایره نفوذ حکم پادشاه تا دربار یا خود پایتخت بود و از آن فراتر نمی رفت. به افغانستان نگاه کنید که دستور حکومت مرکزی در برخی ایالات اصلا اجرا نمی شود.
صرف اینکه دستور دولت حتی اگر غلط است در همه جای ایران اجرا می شود خود امر مثبتی است یعنی بهتر از این است که این دستورات چه خوب و چه بد اصلا اجرا نشود. اگر قدرت جمع شود بعدا می شود آن را در مسیر درست به کار گرفت اما اگر این قدرت جمع نشود، جمع آن از کنترل و هدایت درست آن کار دشوارتری است.
تیم بزلی و پرسون مجموعه مقالاتی در این زمینه (ظرفیت دولت) منتشر کردند که آنها را به شکل مرتب و خواندنی در یک کتاب منتشر کرده اند. سایت کتاب بسیار عالی است و خواندن آن را به علاقه مندان توصیه می کنم.